De tweede inzending die verdiende genomineerd te worden voor de Jan Hanlo Essayprijs Klein was het essay ‘Een coyote in de volkstuin’, dat van de hand bleek te zijn van Jan-Hendrik Bakker. De auteur van dit stuk heeft veel te danken aan het prachtige kunstwerk dat hij in zijn tekst beschrijft, maar dat neemt niet weg dat hij dat kunstwerk ook prachtig weet te beschrijven en het perfect weet te benutten voor zijn essay over de relatie cultuur/natuur, stad/platteland. De auteur slingert heen en weer tussen abstracte begrippen en persoonlijke anekdotes. Hij weet alle lijntjes uiteindelijk samen te knopen in de beschrijving van de installatie van François Confino waar de titel naar verwijst. Aldus slaagt hij erin de tegenstelling  tussen kunst en wildernis in menselijke termen zo te beschrijven dat het inzicht van de lezer in deze dichotomie werkelijk wordt verdiept. Daarmee heeft Jan-Hendrik Bakker in de ogen van de jury het opgegeven thema uitmuntend naar zijn hand gezet. Het is dan ook aan hem dat de jury de Jan Hanlo Essayprijs Klein (bestaande uit een bedrag van € 1.500,- en een onderscheiding) wil toekennen.

            Voor de Jan Hanlo Essayprijs Groot heeft de jury drie boeken als kanshebbers voor de prijs gekozen: De neef van Delvaux door Nicole Montagne, Zapdansen door Roel Bentz van den Berg en Straatsofa van Dirk van Weelden. Dames eerst en daarna de beide mannelijke genomineerden in alfabetische volgorde.

            Men kan moeilijk volhouden dat het in Nederland hoog tijd werd voor een bundel essays over de schilders Jakub Schikaneder en Christian Schad of over de schrijvers Ernst Weiss en Wilhelm Genazino. Het is dan ook een groot compliment aan Nicole Montagne dat haar boek De neef van Delvaux zo’n enorm appèl op de lezer doet. De interessante tegenstelling die zich daarbij voordoet is dat wat zij aan de orde stelt berust op zeer persoonlijke voorkeuren en interesses en dat zij er tegelijkertijd in slaagt haar onderwerpen op de meest aanstekelijke manier te presenteren. Daardoor voelt de lezer zich geheel en al opgenomen in de waarnemingen en fascinaties van deze auteur. Misschien komt dat ook omdat ze regelmatig verhalende technieken in haar essays toelaat, waardoor er een element van spanning mee gaat spelen. Ook het autobiografische element wordt niet geschuwd, maar zeer goed gedoseerd, zodat de auteur niet vóór haar eigen onderwerpen gaat staan. Maar het meest werkzame ingrediënt in deze essays, datgene waardoor ze zo memorabel uitpakken, is toch Nicole Montagne’s verbluffende manier van observeren en formuleren, en de interactie tussen die twee processen. Zij is iemand die heel goed kan kijken, en zorgvuldig, laag voor laag, een schilderij, een foto, een film, een beeld, een herinnering kan ontleden om daar intens verslag van te doen. Dat alles maakt De neef van Delvaux tot een bundel kunstbeschouwingen die een thematische breedte en originaliteit weet te combineren met een zeer hoog stilistisch niveau.

            De bundel Zapdansen, waarin Roel Bentz van den Berg 48 van zijn essayistische stukken uit het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad heeft gebundeld, roept bij lezing gaandeweg de vraag op: ‘Waar gaan deze stukken eigenlijk niet over?’ En wie daar over na gaat denken, komt vervolgens uit bij de vraag: ‘Wat zijn dit eigenlijk voor stukken: essays, columns, verhalen, artikelen?’ Het antwoord op de tweede vraag wordt door de auteur zelf in de titel van zijn bundel aangereikt; het zijn dansen. En daarmee is ook het antwoord op de eerste vraag gegeven. Want waar gaat dans over? Het werk van Bentz van den Berg is tegelijkertijd swingend en slepend weemoedig. Het swingt omdat Bentz van den Berg kan dwepen, misschien wel nooit zijn puberaal enthousiasme is verloren, ongeremd romantisch kan zijn. En het is traag weemoedig omdat Bentz de wereld anderzijds ziet als een decor dat elk moment kan omvallen. Hij is vaak te betrappen op misantropische zinnetjes die erop neerkomen dat de vijand de wereld even logisch in elkaar heeft gezet, maar dat elk moment de stop uit het bad of het onderste blikje uit de stapel getrokken kan worden. Tegelijk kan hij niet anders dan al schrijvend voorbij dat decor reiken, en dan uit het niets een sensatie grijpen die je herkent, maar die je nooit zo onder woorden had kunnen brengen. Net als het hondje op de cover van Zapdansen dat een frisbee in zijn bek vangt, weet ook de auteur op een gegeven moment met een bovenmachtige en superieure gedachtesprong een sensatie uit de lucht te plukken. Men moet eigenlijk beschikken over de stilistische vermogens van Bentz van den Berg om diens werk naar behoren te kunnen kwalificeren.

            De bundel Straatsofa van Dirk van Weelden is een uitzonderlijke combinatie van reflectie en energie. Het boek bestaat uit 32 beschouwingen van ongelijke lengte, die alle worden voortgedreven door een nieuwsgierigheid die geen grenzen lijkt te kennen. Van Weeldens wereld is een jongensspeelkamer, maar dan voor grote mensen, en gelukkig heeft hij geen enkele last van nostalgie of zelfvertedering. Hij is alleen maar nieuwsgierig en onophoudelijk bereid zich te laten verbazen. Sterker, verbazing geeft hem vreugde en die vreugde drijft hem voort. De mooiste techniek in zijn speelkamer is voor hem de taal, die werelden opent en die vanzelf naar je toekomt, zoals hij in het laatste essay beschrijft, zodra je je openstelt voor de wereld. Van Weelden wacht niet af, maar stort zich permanent in een vrolijk soort gestoei met de wereld; hij port erin en kijkt wat dat oplevert, hij ontduikt met vreugde en snelheid de klappen die op hem afkomen en probeert met zo raak mogelijke beschrijvingen de tegenstander te overtreffen. Lectuur van Straatsofa is geen passieve bezigheid, maar geschiedt in een verhoogde staat van paraatheid, met de combinatie van onbevangenheid en gretigheid waarmee - zoals Van Weelden de Ierse schrijver Sean McCarey citeert - een kind een rommelzolder betreedt. Straatsofa is aanstekelijk door de vrije, meeslepende intelligentie die eruit spreekt, gevat in volstrekt oorspronkelijk en enerverend proza.

            Dat zijn de drie nominaties voor de Jan Hanlo Essay Prijs Groot. Uit de gegeven beschrijvingen is wel duidelijk dat de jury het bij haar uiteindelijke keuze van een winnaar niet gemakkelijk had. Alledrie beoefenen deze auteurs de kunst van het essay op een uitzonderlijk hoog niveau. Nicole Montagne weet de lezer op een onvergetelijke manier haar artistieke en autobiografische binnenwereld binnen te trekken. Dirk van Weelden betoont zich een perfecte gids voor de grote buitenwereld waarin hij ons energiek voorgaat. Roel Bentz van den Berg doet in feite beide: hij maakt de wereld tot zijn wereld, en beschrijft die niet slechts, hij laat de lezer ook ten volle beleven wat zijn beschrijvingen op hun beurt teweegbrengen. Aan wie van deze drie auteurs de prijs toe te kennen, bestaande uit een geldbedrag van € 7.000,- en een trofee?

            De laureaat die de jury ten slotte heeft uitverkozen laat niet alleen overtuigend zien waarom iets interessant is, deze auteur onderzoekt niet slechts met lucide kijken en schrijven wat er allemaal in de wereld te ontdekken valt, in de winnende bundel worden met de grootst mogelijke finesse essenties verwoord die voor iedereen vertrouwd zijn: flitsen, sensaties van schoonheid, ontroering, concentratie, verdriet, afweer. En die voorbijgaande, ongrijpbare zaken maakt de auteur tastbaar, met woorden. Dat beschouwt de jury als de hoogste prestatie die een essayist kan leveren en daarom komt aan Roel Bentz van den Berg voor zijn bundel Zapdansen de Jan Hanlo Prijs Groot 2007 toe.

Amsterdam, 19 september 2007